BOEKEN ‘Ahoy! Ahoy! Schaak!’ Met onderstaand diagram begint een beroemd boek uit 1872. Het is overigens geen schaakboek. De kwaliteit van de print was nog niet denderend. De rode dame op e2, de rode Koning op e4 en het rode Paard op g8. De witte Koning op c6, de Dame op c1, de Toren op f1, het Paard op f5 en een enkel pionnetje op d2. (Sommige interpretatoren van dit verhaal zien hierin de ontwikkeling van het onschuldige meisje naar de competente vrouw. Een reis naar volwassenWonderland uit 1865. De reis van Alice verloopt als een schaakpartij. In de beschrijving onder het diagram staat het verloop van haar tocht, en dus van de partij, beschreven. Onze heldin Alice ontmoet eerst de rode koningin en schrijdt daarna voort. Hoger en hoger op de d-lijn. De aanwezige stukken komen allen tot leven. Op elk veld van d2 tot d8 beleeft Alice avonturen en komt ze de meest krankzinnige types tegen. Aan elk veld is een hoofdstuk gewijd. Op d4 bijvoorbeeld een hoofdstuk over Fiedeldij en Fiedeldop, op d5 over water, op d6 ontmoeten we Wiggel Waggel en het Alice wordt gekroond tot koningin. Tekening van Sir John Tenniel. Tekst Bas Kamps Het is Wit tegen Rood, zoals dat in de 19e eeuw gebruikelijk was in Angelsaksische streken. Pas later kregen we de zwart-witte tegenstelling, althans in naam. In de praktijk strijden veelal de lichtbruine tegen de donkerbruine stukken, vooral als ze van hout zijn. Soit, hier speelt dus Wit tegen Rood. (Veel later, tijdens de Russische revolutie, ontspon zich op het slagveld ook een strijd tussen de Witten en de Rooien.) Alle stukken op het bord zijn onderdeel van een verhaal. Het is het verhaal van het kleine meisje Alice, dat wegdroomt met haar katten, die door de spiegel kruipt en dan terecht komt in wat we tegenwoordig een parallelle wereld (of een worm-hole) zouden noemen. Een wereld die zich afspeelt op het schaakbord, waarbij Alice zelf de kleine onschuldige witte pion op d2 is, die ooit zal transformeren tot koningin. En vervolgens, zoals het de heldin betaamt, de rode troepen zal verslaan. gekroond tot Koningin. Hier zien we dat gebeuren in de originele illustratie van John Tenniel. Terzijde: de tekenaar werd zelf geridderd. Hij was de eerste illustrator die deze eer te beurt viel. Grappig is dat hij daardoor als het ware zelf een schaakstuk werd, want in het Engels is een Paard een Knight en geridderd is: knighted. De beschrijving van de 11 zetten die vanuit het diagram leiden tot de overwinning. De oorspronkelijke versie is in de Engelse beschrijvende notatie, zoals we hierboven zien. Die notatie raakte sinds de jaren 70 van de vorige eeuw, ook in de Angelsaksische gebieden, in onbruik en werd vervangen door de algebraïsche notatie, waarmee wij op het continent zijn opgevoed. Typisch Engels is dat in de notatie de stukken, de onderdanen zijn van de koning of van de koningin; zo is er een Koninginnen Toren en een Konings Toren, en zo behoren ook de paarden en raadsheren bij een van de monarchen. In het Engelse schaakspel, met zijn ridders (knights) en bisschoppen is het nog duidelijker dat de royals vanuit hun torens (castles) worden bijgestaan door zowel de wereldlijke macht (de ridders) en de geestelijke macht (de bisschoppen). De scheiding tussen kerk en staat was duidelijk nog niet uitgevonden. heid. Maar aan zulke interpretaties zou ik me niet durven wagen. Alice is per slot van rekening nog maar een meisje van zeven jaren oud.) Zo begint Lewis Carroll’s “Through the Looking Glass” uit 1872, ooit vertaald als: “Door de spiegel” en ook wel als “Alice in spiegelland” en “Achter de spiegel”. Het is het vervolg op het nog beroemdere Alice in 46 HWP Haarlem Jaarboek 2022/2023 hoofdstuk over veld d7 beschrijft vechtende ridders (knights/ paarden) in een bos. De uitroep: “Ahoy! Ahoy! Schaak!”, de titel van dit stuk, is van de dappere witte Ridder te Paard, die een gevecht op leven en dood voert met de rode Ridder te Paard. De witte ridder wint, waarna het pad naar het promotieveld op de 8ste rij, open ligt. Op de 8ste zet, wordt de nederige pion Alice Vervolgens winnen de Witten na een ‘damesrochade’, het spel. Deze damesrochade, die sommige schakers wellicht niet bekend voorkomt, betekent niets meer of minder dan dat de dames hun paleizen binnentreden, aldus een niet erg verhelderende toelichting van de auteur, die hier toch wel een beetje in de war lijkt te zijn geweest. De schrijver geeft in het voorwoord, gedateerd Kerstmis 1896, aan dat het spel geheel volgens de regels van het schaakspel gaat. “Aan de regel dat Rood en Wit om de beurt spelen, wordt wellicht niet zo strikt de hand gehouden als zou kunnen” schrijft Lewis Carroll met een ruim gevoel voor Engels understatement. De schrijver heeft deze toevoeging dus pas in 1896 gedaan, heel veel later dan de oorspronkelijke uitgave uit 1872. Kennelijk achtte hij het noodzakelijk om deze schaaktechnische toevoeging te geven. Waar
47 Publizr Home