SCHAAKCULTUUR Kleine geschiedenis van een schaakbord Het bord met de touwtjes. De timmerman had 10 luikjes gemaakt die correspondeerden met de 10 touwtjes. touwtje viel, conform Bomans’ fantasie, een stuk in een gewatteerd zakje, waarin een nummer lag, dat bepalend was voor de loting. De speciale verslaggever, Mr. E. Straat, schrijft vervolgens: “Met enige plechtigheid werd daarna het valluikenbord - het schavot zei iemand - geschonken aan de dromer Bomans, en ik had de indruk dat hij zich nog wel eens bedenkt, voordat hij zich opnieuw belast en beladen naar huis laat sturen, omdat men hem “letterlijk” heeft genomen. Het verhaal van het Bomans schaakbord met dubbele bodem in drie bedrijven. Van droom tot werkelijkheid. Tekst Bas Kamps Eerste bedrijf 1948: Een Bomans fantasie. In Elseviers Weekblad van 20 maart 1948 verscheen een artikel van Godfried Bomans getiteld: “Wat denkt een meester er van (een kijkje achter de schermen)”. In dit verhaal beschrijft Bomans de grillen van de Amerikaanse schaker Reshewsky. Hij schrijft: “Reshewsky speelt vrolijk, onbekommerd, luchthartig, glimlachend en vooral: listig. Maar… het is geen faire speler.” Het listige van Reshewsky was er, volgens Bomans, in gelegen dat hij bij een eerder toernooi betrapt was in een partij tegen Euwe. Wat had die snoodaard gedaan? Hij had: “… één van de vakjes van het schaakbord met een figuurzaag (..) uitgezaagd en vervolgens het vierkantje onzichtbaar weer met een scharnier op zijn plaats gebracht. Onder de tafel had hij nu een touwtje bevestigd, waaraan hij slechts hoefde te trekken om het vijandige stuk, dat zich op het vierkantje bevond, in een gewatteerd zakje te doen verdwijnen.” Zo’n schaakbord is een grappige, wat kinderlijke fantasie, van Bomans. Een verdwijning van Dat Bomans eind maart 1948 over Reshewsky schreef was niet verwonderlijk. In april en mei van dat jaar zou immers een toernooi om het wereldkampioenschap schaken gespeeld worden. De titel was vacant wegens het overlijden van Aljechin. Aan dat toernooi zouden meedoen: Max Euwe (Nederland); Mikhail Botvinnik , Paul Keres en Salo Flohr (USSR); Reuben Fine en Samuel Reshevsky (Verenigde Staten). Flohr haakte om onduidelijke redenen af en Fine werd op voorstel van de Sovjets vervangen door Smyslov. Het toernooi werd zowel in Den Haag als in Moskou gespeeld. Botvinnik won de titel. Euwe werd, treurig, laatste. een stuk zou op grootmeesterniveau, en ook op clubschaakniveau, zeker niet onopgemerkt zijn gebleven. Tweede bedrijf 1960: Kiekeboeschaak, of hoe een schaakdroom werkelijkheid werd. De loting van het Hoogovenstoernooi van 1960 werd op een bijzondere wijze verricht. Het bord, ontsproten uit de fantasie van Bomans, was twaalf jaar later opeens werkelijkheid geworden. Een handige timmerman, de heer Van de Marel, die werkte bij de Hoogovens, had het bord daadwerkelijk gemaakt; inclusief scharnieren, luikjes en touwtjes. Godfried zelf was uitverkoren om als eerste aan een touwtje te trekken. Vervolgens mochten de anderen dat ook doen. Door het trekken aan een Uit Vrije Volk: 7 januari 1960. Op de foto krijgt Bomans, met pijp, het bord aangeboden nadat het zijn goede diensten had bewezen bij de loting van de hoofdgroep. 42 HWP Haarlem Jaarboek 2022/2023 De organisator, de heer P.A. Veltheer, bood het bijzondere schaakbord meteen na de loting aan Bomans aan. De krant schrijft: “Het bord werd onmiddellijk na de loting door de organisatoren aan Godfried Bomans aangeboden. Echter…Bomans speelt in het toernooi mee. Maar zijn tegenstanders zijn nu in ieder geval gewaarschuwd.” Het bord verdwijnt vervolgens vele jaren in de privésfeer van de schrijver. Het derde bedrijf 2022: Het bord duikt weer even op. In de pauze van het tweede Godfried Bomanstoernooi, op zondag 28 augustus 2022, hield FOTO: BAS KAMPS
43 Publizr Home